W procesie karnym powodem cywilnym jest pokrzywdzony, który wytacza powództwo cywilne przeciw oskarżonemu. Dochodzone roszczenia majątkowe są wówczas bezpośrednio związane z popełnionym przestępstwem. Powództwo cywilne powinno być zgłoszone w terminie nie późniejszym, niż dzień rozpoczęcia rozprawy głównej. Pokrzywdzonemu przysługuje możliwość złożenia wniosku o zabezpieczenie roszczenia.
Zgłaszanie powództwa
Powództwo zgłaszane jest poprzez złożenie odpowiedniego pisma procesowego. Pozew ten powinien zawierać dokładnie określone żądania, rzeczywiste okoliczności uzasadniające roszczenia oraz wartość przedmiotu sporu. Powód cywilny tymczasowo nie musi uiszczać wpisu od powództwa cywilnego. Jeżeli powództwo zostanie uwzględnione całościowo lub częściowo, sąd decyduje o przyznaniu na rzecz powoda należnych kosztów procesu od oskarżonego. Jeżeli powód został zwolniony z kosztów sądowych, są one zasądzane na rzecz Skarbu Państwa. Prawo karne zezwala, aby powód cywilny korzystał z pomocy pełnomocnika.
Prawo cywilne a uprawnienia w prawie karnym
Osoba pokrzywdzona zyskuje status powoda cywilnego nie w chwili złożenia pozwu, ale dopiero w momencie wydania postanowienia o przyjęciu powództwa cywilnego. Wówczas powód cywilny zyskuje uprawnienia strony procesowej, dzięki którym może np. zadawać pytania przesłuchiwanym czy składać wnioski dowodowe. Prawo karne narzuca jednak pewne ograniczenia, pozwalające powodowi dowodzić jedynie tych okoliczności, na których opierają się jego roszczenia. Powodowi cywilnemu nie przysługuje zatem prawo do zabierania głosu w sprawie kary dla oskarżonego. Funkcja ta może być jednak połączona z rolą oskarżyciela posiłkowego. W takiej sytuacji powód może wypowiadać się nie tylko o karze, ale również innych kwestiach wpływających na rozstrzygnięcie procesu karnego.
Rozpoznanie sprawy karnej
W przypadku powództwa cywilnego, przewidywane są dwie formy rozstrzygnięcia sprawy karnej. Pierwsza z nich jest formalna i opiera się na przyjęciu, odmowie lub pozostawieniu powództwa bez rozpoznania. Drugi rodzaj to rozstrzygnięcie merytoryczne, z uwzględnieniem oraz oddaleniem powództwa. Odmowa lub pozostawienie powództwa bez rozpoznania nie oznacza odebrania ochrony prawnej powodowi. W takiej sytuacji jest on odsyłany na drogę zwykłego procesu, dokonywanego w oparciu o prawo cywilne. Powodowi cywilnemu przysługuje prawo złożenia wniosku o przekazanie pozwu konkretnemu sądowi cywilnemu, w terminie 30 dni od momentu rozstrzygnięcia. Dniem zgłoszenia roszczenia jest w takiej sytuacji data wniesienia pozwu na drodze postępowania karnego.
